ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

Μαγεμένοι από την ομορφιά και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των αρχοντικών σπιτιών της πόλης μας, Μυτιλήνης, αποφασίσαμε να κάνουμε φέτος, αυτό το Πολιτιστικό Πρόγραμμα, κατά τη σχολ. χρονιά 2014 - 2015. Αντιμετωπίσαμε τα κτίρια σαν ζωντανές οντότητες στην πάροδο του χρόνου, ανακαλύψαμε την ιστορία τους, τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά τους χαρακτηριστικά, τη μορφολογία τους, αλλά και τις σημερινές τους ανάγκες για συντήρηση και αποκατάσταση. Τα φωτογραφίσαμε, τα ζωγραφίσαμε, τα κάναμε ημερολόγιο, γίναμε ερευνητές για χάρη τους! Καταλήξαμε λοιπόν στο συμπέρασμα: ότι τους αξίζει να αντιμετωπιστούν από όλους, απλούς παρατηρητές, κατοίκους της πόλης, τουρίστες, αλλά και αρμόδιους πάνω σε θέματα συντήρησης πολιτισμικής κληρονομιάς, σαν μοναδικά ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ!

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:

     Από τα μέσα του 19ου αι. Η Μυτιλήνη γνωρίζει μεγάλη οικονομική άνοδο και ακμή. Το γεγονός οφείλεται σε πολλά ιστορικά γεγονότα που ήδη ξεκίνησαν το 18ο αι. στο χώρο της Οθωμ. Αυτοκρατορίας όπως η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή( 1774), του Ιασίου( 1792), οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι κατά τη διάρκεια του 18ου  και 19ου αι.  Αυτά και πολλά άλλα ανέδειξαν τηγ Ρωσία  σε σημαντική δύναμη και παρείχαν ευνοϊκούς όρους για τον υπόδουλο ελληνισμό που τάχθηκε στο πλευρό της. Μεταξύ άλλων προνομίων στους Έλληνες παρέχονταν: ελεύθερη ναυσιπλοϊα, προστασία της χριστιανικής θρησκείας, δικαίωμα μετανάστευσης σε άλλες χώρες.

    Η Μυτιλήνη, και γενικότερα η Λέσβος, που ήταν πολύ κοντά στα κέντρα της Ανατολής, την Κων/πολη και τη Σμύρνη, γρήγορα επωφελήθηκε από αυτές τις συνθήκες. Η ανάπτυξη του νησιού άρχισε μετά το 1840 και έφτασε σε μεγάλη ακμή στα 1880-1900 περίπου, σε τομείς όπως η αγροτική παραγωγή, η ναυτιλία και τα πρώτα βήματα της βιομηχανίας(μετά το 1880). Το νησί μετατράπηκε σε εμπορικό σταθμό της Ανατολής και εγκαταστάθηκαν προξενικές αρχές, ταχυδρομεία, εμπορικές εταιρείες, τραπεζικά ιδρύματα κ.α. Η επαφή με το δυτικό κόσμο επηρέασε τόσο την οικονομία όσο και την κοινωνία αφού εμφανίστηκαν νέες τάξεις, δομές και αισθητικά ρεύματα που αποτυπώθηκαν στον τρόπο ζωής στην τέχνη και την αρχιτεκτονική. Στα 1930 τελειώνει η αναβίωση των ιστορικών αρχιτεκτονικών στιλ. Ωστόσο και μετά το 1912 συνεχίστηκε η ανέγερση τέτοιων οικιών , αν και το νησί ενώνεται με την υπόλοιπη Ελλάδα και σταδιακά παρακμάζει ο ελληνισμός του ανατολικού Αιγαίου.

    Οι περισσότερες κατοικίες ανεγέρθηκαν από ιδιοκτήτες που ανήκαν σε μυτιληναίες οικογένειες, κυρίως της άρχουσας τάξης της χριστιανικής κοινότητας της Μυτιλήνης. Τους ένωναν συνήθως συγγενικοί δεσμοί(εκτός κάποιες εξαιρέσεις) που σκόπιμα τους στήριζαν με ενδογαμίες ώστε να διαφυλάξουν τα συμφέροντα των οικογενειών τους. 

    Φυσικά τέτοιου μεγέθους και πολυτέλειας κατοικίες ήταν αγαθό των λίγων. Υπάρχουν μάλιστα φήμες για Μυτιληνιούς που ξόδεψαν την περιουσία τους ή την προίκα ολόκληρη για να χτίσουν μια μόνο τέτοια κατοικία. Άλλωστε την περίοδο εκείνη σημειώνεται στην πόλη ένας οικοδομικός οργασμός καθώς χτίζονται δημόσια και θρησκευτικά οικοδομήματα και πάρα πολλά κτήρια εμπορικού και βιομηχανικού εξοπλισμού.

    Την ανέγερση των κατοικιών μπορούμε να τη διακρίνουμε σε τρεις φάσεις:

Πρώτη φάση, 1850-1880. Η τάξη των χριστιανών γαιοκτημόνων ωφελήθηκε από τις μεταρρυθμίσεις που προαναφέρθηκαν και άρχισε να αποκτά μεγάλη κτηματική περιουσία αλλά και μέσα παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων ( μύλους, σαπωνοποιεία, εμπορικά πλοία κ.α.). Η ίδια τάξη κατέλαβε θέσεις σε υποπροξενεία ή πάντρεψε κάποια κορίτσια της με ξένους πρόξενους που ήρθαν στο νησί.

Η μεσαία φάση, 1880-1900. Είναι η περίοδος της ακμής της Μυτιλήνης καθώς συγκέντρωσε μεγάλο πλούτο. Αιτίες αυτού ήταν:

• η αύξηση της γεωργικής παραγωγής και της εκβιομηχάνισης-> ωφελήθηκε η παλιά τάξη των γαιοκτημόνων  

• οι επενδύσεις  στη βιομηχανία καθώς  και στο εμπόριο-> εμφανίζεται μια νέα πλούσια τάξη, των εμπόρων και επιχειρηματιών (μετανάστες, επιχειρηματίες και άλλοι)

• η ανάπτυξη του εμπορίου, ειδικά μετά τα έργα του εκσυγχρονισμού του λιμένα της Μυτιλήνης(1867) αλλά και τη σύνδεση (1880 περ.) με όλα τα μεγάλα εμπορικά κέντρα Ανατολής και Δύσης

 

    Στην  επόμενη φάση, την ώριμη(1900-1930), διακρίνονται δύο στάδια. Την πρώτη δεκαετία, περίπου, του αιώνα(1900-1912) χτίζονται πολλές κατοικίες που φανερώνουν το πέρασμα στην αστικοποίηση. Τα σπίτια αυτά ανήκουν σε επιστήμονες, ανώτερους υπαλλήλους επιχειρήσεων, ντόπιους γαιοκτήμονες, εμπόρους γεωργικών προϊόντων αλλά και εμπόρους από τις πλούσιες παροικίες, κυρίως της Αιγύπτου. Η ανέγερση διακόπτεται στα 1912-1920, μάλλον λόγω της ένωσης της Λέσβου με την υπόλοιπη Ελλάδα και των πολεμικών συρράξεων που ακολούθησαν. Την τελευταία δεκαετία(1923-1930) χτίζονται πολλά σπίτια στην πλειοψηφία τους πάλι από μετανάστες της Αιγύπτου αλλά και από τοπικούς εμπόρους αποικιακών προϊόντων.  Παρατηρείται τυποποίηση της κατασκευαστικής τεχνικής των κατοικιών. Αναφέρεται επίσης η στροφή και η προτίμηση της ανώτερης μυτιληναίας αστικής τάξης προς τη Σμύρνη.

 

 

Πηγή: Ιωάννα Κ.Σωτηρίου-Δωροβίνη, Η Αρχιτεκτονική Των Κατοικιών Της Ανώτερης Αστικής Τάξης Της Μυτιλήνης, Αθήνα 2001

Διασκευή: Τρύπατζη Μαρία (ΠΕ02)

 

 

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ:

Στις 24-28 Απριλίου 2015 πραγματοποιήθηκε, στα πλαίσια των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που διεξάγονται στο σχολείο μας, εκδρομή σε Αθήνα και Ναύπλιο. Το δικό μας πρόγραμμα επικεντρώθηκε στην επίσκεψη στο Ναύπλιο και σύγκριση των αρχοντικών του με τα αντίστοιχα της πόλης μας.  Με ξεναγό τον κ. Γεωργόπουλο (πρόγραμμα ξενάγησης), περιηγηθήκαμε στην πρώτη πρωτεύουσα της χώρας μας και γνωρίσαμε από κοντά τα σημαντικότερα αξιοθέατά της. Παρατηρήσαμε πως τα αρχοντικά του Ναυπλίου ήταν εμφανώς φτωχότερα σε αρχιτεκτονική, διακόσμηση και σε μέγεθος από αυτά της Μυτιλήνης. Επίσης τα περισσότερα από αυτά δεν κατοικούνται αλλά έχουν μετατραπεί σε ξενοδοχεία, λόγω της έλλειψης οικονομικών πόρων για τη συντήρησή τους, πράγμα που δεν συμβαίνει στην πόλη μας. Γενικότερα συμπεράναμε πως στην πόλη μας υπήρχε μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη την εποχή που δημιουργήθηκαν τα αρχοντικά μας γι’ αυτό και δαπανήθηκαν περισσότερα χρήματα για την κατασκευή τους ωστόσο σήμερα με την οικονομική κρίση η συντήρησή τους είναι δύσκολη έως αδύνατη και στις δύο πόλεις.

 

Οι καθηγήτριες που συνόδευσαν τους μαθητές στην επίσκεψη ήταν οι κυρίες: Μαρία Τρύπατζη και Μαρία Κουτσκουδή.

Κείμενο: η μαθήτρια του Β2, Μαρία Μαραγκέλλη

 

ΒΙΝΤΕΟ: